بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی است. زمانی اتفاق می‌افتد که فردی به گلوتن عدم تحمل غذایی داشته باشد. گلوتن نام کلی پروتئین‌هایی است که در گندم، چاودار، جو و سایر غلات یافت می‌شود. در بیماری سلیاک، بدن نمی‌تواند مواد مغذی مهم را جذب کند. اگر این اتفاق بیفتد، ممکن است فرد دچار سوءتغذیه شود.
پزشکان به‌طورقطع نمی‌دانند که چرا سیستم ایمنی به گلوتن واکنش نشان می‌دهد، اما آن را جزو حساسیت غذایی در کودکان می‌دانند. اما اگر فرزند شما مبتلا به بیماری سلیاک است، راه‌هایی برای مدیریت علائم و جلوگیری از آسیب به کودک وجود دارد که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
بیماری سلیاک در کودکان
در بیماری سلیاک، گلوتن سیستم ایمنی را تحریک می‌کند تا به پرزهای روده آسیب برساند. پرزها برآمدگی‌های انگشت مانندی هستند که روده کوچک را پوشانده‌اند. مواد مغذی را از غذا جذب کرده و به جریان خون می‌فرستند. پرزهای آسیب‌دیده نمی‌توانند ویتامین‌ها و مواد معدنی موردنیاز کودک برای رشد را جذب کنند.
علت بیماری سلیاک مشخص نیست. معمولاً در خانواده‌ها به صورت ارثی ایجاد می‌شود. بنابراین کودکی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارد، احتمال بیشتری دارد که به سلیاک مبتلا شود. سلیاک می‌تواند همراه با سایر اختلالات مانند سندرم داون، سندرم ویلیامز، دیابت نوع ۱ و اختلالات خودایمنی تیروئید نیز به طور همزمان رخ دهد.
علائم و نشانه‌های بیماری سلیاک چیست؟
بیماری سلیاک همچنین به‌عنوان اسپرو سلیاک، آنتروپاتی حساس به گلوتن و اسپرو غیرگرمسیری نیز شناخته می‌شود. این بیماری می‌تواند علائم مختلفی داشته باشد. برای مثال یبوست در نوزادان و یا ممکن است آن‌طور که انتظار می‌رود وزن و قد اضافه نکنند، وضعیتی که به آن شکست در رشد می‌گویند. کودکان با سن بیشتر می‌توانند علائم زیر را نیز داشته باشند:
- اسهال
- مدفوع رنگ‌پریده و بدبو (مدفوع)
- درد شکم و نفخ
- کاهش وزن
- خستگی
- سردرد
بثورات پوستی دردناک (معمولاً در نوجوانان و بزرگسالان مسن‌تر)، به‌ویژه در اطراف آرنج و زانو نیز ممکن است رؤیت شود. در برخی افراد نیز چنین علامت‌هایی دیده نمی‌شوند. علائم سلیاک ممکن است در هر زمانی از زندگی کودک رخ دهد. برخی از کودکان در اولین باری که گلوتن مصرف می‌کنند مشکل دارند، اما برخی دیگر سال‌ها پس از مصرف گلوتن علائم حساسیّت را نشان می‌دهند.
نوزاد ممکن است پس از شروع غذاهای جامد همچون غلات، علائم بیماری سلیاک را از خود نشان دهد. علائم ممکن است شامل اسهال، درد معده و عدم افزایش وزن با سرعت مناسب باشند. باگذشت زمان، کودک ممکن است به قد مورد انتظار نرسد، ممکن است دچار کم‌خونی و زخم‌های دهان نیز شود و حتی ممکن است مشکلات رفتاری نیز از خود بروز دهد.
چگونه بیماری سلیاک تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص بیماری سلیاک معمولاً با آزمایش خون برای جستجوی آنتی‌بادی‌های گلوتن و سایر پروتئین‌ها در پوشش روده شروع می‌شود. آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که سیستم ایمنی می‌سازد و میکروب‌ها و سایر چیزهایی را که به‌عنوان تهدید می‌بیند شناسایی کرده و از شر آن‌ها خلاص می‌شود.
آنتی‌بادی‌ها معمولاً در بدن ما می‌مانند و درصورتی‌که مجبور شویم دوباره با آن میکروب یا مشکل مبارزه کنیم، وارد عمل می‌شوند. اگر آزمایش خون سطوح بالایی از آنتی‌بادی‌های گلوتن را نشان دهد، پزشک احتمالاً نمونه‌برداری از روده کوچک را برای اطمینان از وجود بیماری سلیاک تجویز می‌کند.
برای انجام بیوپسی (نمونه‌برداری از بافت)، پزشکان یک لوله بلند و نازک (که آندوسکوپ نامیده می‌شود) را از طریق دهان و معده وارد روده کوچک می‌کنند تا نمونه بافت کوچکی بگیرند. معمولاً به کودک آرام‌بخش می‌دهند تا تحت بیهوشی عمومی قرار بگیرد و در طول فرایند بافت‌برداری بخوابد.
اگر کودکی مبتلا به بیماری سلیاک تشخیص داده شود، خواهر و برادر، والدین و پدربزرگ و مادربزرگ او نیز باید آزمایش شوند زیرا ممکن است آن‌ها نیز این بیماری را داشته باشند؛ اما علائمی نداشته باشند. بیماری سلیاکی که برای مدت طولانی در بزرگسالان یافت نشود می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی جدی شود.
بیماری سلیاک چگونه درمان می‌شود؟
هیچ درمانی برای بیماری سلیاک وجود ندارد. محققان در حال کار بر روی درمان‌های جدید هستند. در حال حاضر، بیماری سلیاک با یک رژیم غذایی بدون گلوتن تا حدودی مدیریت می‌شود. این رژیم‌های غذایی اجازه می‌دهند تا پوشش روده بهبود یابد، و به کاهش علائم سلیاک کمک می‌کنند.
تغییرات رژیم غذایی
اگر کودکی مبتلا به بیماری سلیاک باشد، پزشک راهنمایی می‌کند که کودک چه غذاهایی را می‌تواند بخورد و از کدام غذاها باید اجتناب کنید. این تغییرات تأثیر زیادی بر زندگی روزمره خانواده و رژیم غذایی کودک خواهد داشت؛ بنابراین ممکن است پزشک به خانواده بیمار پیشنهاد دهد که برای مشاوره با یک متخصص تغذیه ملاقات کنند.
رژیم غذایی کودک نباید گندم، جو، چاودار و غلات مرتبط را در خود داشته باشد. هیچ قانونی تولیدکنندگان مواد غذایی را ملزم نمی‌کند که وجود یا عدم‌وجود گلوتن را روی برچسب‌های مواد غذایی فهرست کنند، بنابراین اطمینان از اینکه کودک از مصرف مواد حاوی گلوتن اجتناب می‌کند کار سختی است.
اگر کودک شما مبتلا به بیماری سلیاک است حتماً قبل از خرید و مصرف خوراکی‌ها، برچسب‌های مواد غذایی را بادقت بخوانید و به فرزندتان نیز کمک کنید تا انجام آن را نیز بیاموزد. باید لیستی از مواد و خوراکی‌های دارای گلوتن تهیّه کنید و از مصرف آن‌ها توسط فرزندتان جلوگیری کنید.
یافتن گزینه‌های ایمن
در اینجا نکاتی وجود دارد که باید هنگام انتخاب غذا به‌خاطر بسپارید:
- با غذاهایی که فرزندتان می‌تواند بخورد شروع کنید. مواد غذایی و مواد ایمن شامل غذاهای تهیه شده با آرد ذرت، برنج، گندم‌سیاه، سورگوم، پیکان، لوبیا گاربانزو (نخود)، کینوآ، تاپیوکا، تف و سیب‌زمینی است. همچنین همه گوشت‌های ساده، ماهی، مرغ، حبوبات، آجیل، دانه‌ها، روغن‌ها، شیر، پنیر، تخم‌مرغ، میوه‌ها و سبزی‌ها نیز مجاز هستند.
- مراقب آلودگی‌های متقابل باشید. گاهی اوقات، غذاهای بدون گلوتن ممکن است با غذاهای حاوی گلوتن در تماس باشند. برای مثال، خرده‌های نان گندم معمولی می‌توانند به شیشه‌های مربا راه پیدا کنند، اگر مردم مراقب نباشند که هر بار از یک چاقو یا ظروف تازه استفاده کنند این ذره‌های نان گندم نیز می‌تواند دردسرساز باشند.
- قبل از ساختن محصولات بدون گلوتن، وسایل، ظروف و سطوح کار را تمیز کنید، به‌ویژه پس از دست‌زدن به غذاهای حاوی گلوتن. هنگام تهیه غذا دست‌های خود را به‌خوبی بشویید.
- در رستوران‌ها به کارکنان آشپزخانه در مورد وضعیت کودک خود بگویید تا بدانند غذای کودک شما باید فاقد گلوتن و مواد مرتبط باشد.
اگر فرزند من چیزی حاوی گلوتن دریافت کند چه؟
حتی با این اقدامات احتیاطی، کودک شما ممکن است در برخی مواقع گلوتن را بخورد. اشکالی ندارد – یک تماس کوچک ممکن است باعث التهاب خفیف روده شود، اما احتمالاً منجر به علائم فوری نخواهد شد.
به طور معمول، پوشش روده کوچک هر ۳ تا ۴ روز به طور کامل خود را تجدید می‌کند؛ بنابراین پس از یک حادثه، سلول‌های جدید به‌سرعت جایگزین سلول‌های آسیب‌دیده می‌شوند. با‌این‌حال قرارگرفتن مکرر در معرض گلوتن منجر به آسیب مداوم پوشش روده می‌شود.
چگونه والدین می‌توانند کمک کنند؟
اگر فرزند شما مبتلا به بیماری سلیاک است، به سایر بزرگسالان زندگی فرزندتان – مراقبان، معلمان، پرستاران مدرسه، مشاوران اردوگاه، پرستار بچه و والدین دوستان بگویید و اهمیت دورنگه داشتن غذاهای حاوی گلوتن را از کودک خود توضیح دهید. به بچه‌های بزرگ‌تر بیاموزید که غذای دیگران را نپذیرند، مگر اینکه از طرف کسی باشد که می‌تواند مطمئن شود غذا بدون گلوتن است.
سخن آخر
شما باید به کودک خود کمک کنید تا بتواند با رژیم غذایی بدون گلوتن سازگار شود. این می‌تواند یک چالش باشد، به‌خصوص در ابتدا، اما باگذشت زمان، شما و فرزندتان متوجه می‌شوید که کدام غذاها مناسب هستند و کدام‌ها مناسب نیستند و پیداکردن وعده‌های غذایی، میان‌وعده‌ها و مواد اولیه را آسان‌تر می‌کند. در صورت بروز بیماری سلیاک در کودکتان می‌توانید از پزشک متخصص کمک بگیرید.