در انسان، زایمان قبل از سی و هفتمین هفته‌ی بارداری را زایمان زودرس می‌نامند. در واقع تولدی که ۳ هفته یا بیشتر زودتر از موعد تخمینی اتفاق افتد را تولد زودهنگام می‌نامند. هر سال نزدیک به ۱۵ میلیون نوزاد زودرس متولد می‌شوند که تقریبا ۶۰ درصدشان از آفریقا و آسیا هستند. از این تعداد تقریباً یک میلیون از آنها زنده نمی‌مانند. زایمان زودتر از موعد علل مختلفی میتواند داشته باشد، که این علل در اغلب موارد ناشناس می‌مانند.
نوزادان حاصل از این زایمان بیشتر از سایرین در معرض ناتوانی ذهنی و جسمی قرار گرفته و ممکن است در تمام طول زندگی خود مجبور به تحمل مشکلات زیادی از جمله اختلالات یادگیری و مشکلات ذهنی شوند. نوزادان زودرس مشخصات ظاهری قابل توجهی نیز دارند. برای مثال کمبود چربی زیر پوست آنها سبب می‌شود که پوست بدنشان به رنگ صورتی باشد. در اکثر مواقع عروق خونیشان قابل دیدن است. بیشتر این زایمان‌ها خود به خودی رخ می‌دهند در این مقاله در رابطه با مباحث زیر صحبت می‌شود:
- جلوگیری از زایمان زودهنگام
- علائم زایمان زودرس و تشخیص آن
- انواع بیماری‌های مادر
- شرایط جسمی و سن مادر
- دو قلو یا چند قلو زایی
- فشار روانی و استرس
- مصرف دخانیات، الکل و برهی داروها
- مشکلات نوزادان زودرس
جلوگیری از زایمان زودرس
مراقبت پزشک در دوره بارداری به گونه ایست که متخصص در هر جلسه سلامت جسمی جنین و مادر را بررسی و کنترل می‌کند. پس برای سلامت هر دو لازم است که به تمامی نکات و توصیه‌های پزشک کمال توجه را داشته باشید و حتما آزمایش‌های لازم را انجام دهید که این همکاری تاثیرات مثبتی را در جلوگیری از این زایمان ایجاد می‌کند. همینطور دوری کردن از عواملی که سبب استرس می‌شود نیز میتواند به شما کمک کند تا زایمان به موقع را تجربه کنید.
علایم زایمان زودرس:
این زایمان میتواند علائم قابل تشخیصی داشته باشد. از جمله این نشانه‌ها می‌توان به انقباضات رحمی ( که این انقباضات می‌توانند بدون درد باشند)، پارگی کیسه آب و خروج مایعی روشن از واژن، درد انتهای کمر، گرفتگی پایین شکم، تورم شدید و ناگهانی در دست و پا یا صورت، تغیرات آشکار در حرکات جنین، استفراغ، تب و لرز یا سردرد.
تشخیص زایمان زودرس:
تشخیص این زایمان میتواند هم با تست غربالگری فیبرونکتین و هم با استفاده از سونوگرافی دهانه رحم صورت گیرد.
-
انواع بیماری‌های مادر
برخی از بیماری‌ها و عفونت‌ها می‌توانند احتمال تولد زودهنگام نوزاد را افزایش دهند. بیماری‌هایی مانند: دیابت ( زنانی که دیابت دارند باید قبل از بارداری قند خون خودشان را کنترل کنند). جراحی ناحیه شکمی مثل آپاندیس، هپاتیت، آسم، انواع بیماری‌های روده، بیماری‌های خود ایمنی (بارداری مادران مبتلا به بیماری‌های خود ایمنی هم برای مادر خطرناک می‌باشد و هم میتواند موجب تولد زودهنگام جنین شود). عفونت ریوی و کلیوی و ادراری، عفونت لثه، عفونت ادراری، عفونت کلامیدیا، لوپوس و …
-
شرایط جسمی و سن مادر
اگر سن مادر پایین تر از ۱۸ یا بالاتر از ۳۵ سال باشد، میتواند سبب زایمان زودتر از هنگام شود. همچنین وزن خیلی زیاد یا خیلی کم مادر قبل از بارداری یا در حین بارداری یا قد کوتاه مادر هم در وقوع این حادثه تاثیر گذارند. در طول بارداری، افزایش وزن مادر طبیعی است. استپ وزن در حین بارداری ( مخصوصا طی ماه سوم تا ششم) نگران کننده است. زیرا عدم افزایش وزن به اندازه‌ی مادر، میتواند عوارض خطرناکی به همراه داشته باشد که زایمان زودرس تنها یکی از عوارض آن است.
-
زایمان زودرس برای دو قلو یا چند قلو زایی
احتمال تولد زود هنگام دو قلو و چند قلوها خیلی بیشتر از تک قلوها است. از هفته سی و چهارم احتمال زایمان در این مادران زیاد است.
-
فشار روانی و استرس
مطالعات نشان می‌دهند که فشار روانی سبب ترشح هورمون‌هایی می‌شود که باعث تشدید انقباضات رحم و در نتیجه سبب زایمان زودرس می‌شوند. به حداقل رساندن استرس در دوره حاملگی مسئله بسیار جدی و مهم است که بسیاری از مادران در این دوره با آن مواجه هستند. اهمیت استرس و اضطراب از هر زمان دیگری بیشتر است. زیرا فشار روانی میتواند تاثیرات منفی را هم برای جنین و هم برای مادر به دنبال داشته باشد.
تولد زود هنگام تنها یکی از اثرات منفی اضطراب در دوران بارداریست. برای مثال کمبود وزن نوزاد در هنگام تولد هم میتواند به عوامل استرس مربوط باشد. بنابراین مهمترین نکته تلاش برای به حداقل رساندن فشار روحی در دوران بارداری است. همچنین مشاوره و روانشناس هم میتواند به شما در کنترل و مدیریت عواطفتان کمک کند.
-
مصرف سیگار، الکل یا داروها
احتمال تولد زودتر از موعد نوزادان در مادرانی که دخانیات الکل یا داروهایی به جز داروهای تجویزی پزشک مصرف می‌کنند بیشتر از سایر مادران است. تاثیرات سوء دخانیات برای انسان واضح و روشن است؛ مصرف دخانیات در دوران حاملگی هم بر سلامت جنین و هم بر سلامت مادر اثر گذار است. طبق گزارشات، حدوداً ۱۳ درصد از بانوان در سه ماهه اول حاملگی سیگار مصرف می‌کنند.
نیکوتین موجود در سیگار مانند بسیاری از مواد دیگر که با سیگار کشیدن وارد بدن می‌شود، در خون جریان پیدا می‌کند و مستقیماً به جنین می‌رسد. از عوارض سیگار می‌توان علاوه بر زایمان زودهنگام به کمبود وزن نوزاد، کاهش اکسیژن برای نوزاد، افزایش ضربان قلب، خطر بروز مشکلات ریه نوزاد، سقط جنین و … اشاره کرد.
مشکلات زایمان زودرس برای نوزادان
سالانه نوزادان زیادی به شکل نارس متولد می‌شوند که بعضی از آنها سالم هستند. با این وجود هر چه قدر که نوزاد زودتر به دنیا آید، سلامت او با خطرات بیشتری تهدید می‌شود.
این نوزادان، ممکن است مشکلات فراوان جسمی داشته باشند؛ به طور مثال مشکلات تنفسی (به دلیل نا بالغ بودن سیستم تنفس)، مشکلات قلبی (مانند فشار خون پایین)، مشکلات مغزی، کنترل نادرست دمای بدن، اختلالات گوارشی کودکان، ضعف سیستم ایمنی و…
مراقبت و درمان نوزادان زودرس
در اولین روزهای تولد، مراقبت از نوزاد نارس توسط بیمارستان انجام می‌شود که هدف از این مراقبت‌ها حمایت هرچه بیشتر از رشد اندام‌های حیاتی است. در این دوره به صورت منظم ضربان قلب، تنفس نوزاد و سطح اکسیژن خون او را کنترل می‌کنند.
بسیاری از این نوزادان توانایی تغذیه با استفاده از دهان را ندارند. زیرا هنوز توانایی مکیدن و فرو دادن در آنها ایجاد نشده. در نتیجه در این دوره، مواد حیاتی مورد نیاز نوزاد را با استفاده از لوله‌ای از دهان یا بینی که به معده متصل است و یا به شکل داخل وریدی، به نوزاد می‌رسانند.
یا اگر ریه‌های نوزاد هنوز کامل رشد نکرده باشد، ممکن است اکسیژن رسانی به نوزاد صورت گیرد. که با توجه به میزان ضعف ریه‌ها، می‌توانند از یکی از سه روش ونتیلاتور (دستگاهی برای پمپاژ هوا به داخل و خارج ریه)، فشار مثبت مسیر هوایی نوزاد( در این درمان، فشار ملایم هوا برای باز نگه داشتن مسیر هوا استفاده می‌شود). هود اکسیژن ( وسیله ای است که برای تامین اکسیژن مورد نیاز کودک، در بالای سر او قرار می‌دهند)
نتیجه گیری:
همانطور که مطالعه کردید، زایمان زود هنگام، عوارض بسیار زیاد و شدیدی هم برای جنین و هم برای مادر میتواند داشته باشد. پس با مطالعه و رعایت برخی از اصول ساده میتواند در پیشگیری این حادثه موثر باشد. در حین بارداری هرگز ارتباطاتتان با پزشک متخصص قطع نشود. از مصرف هیچ نوع دارو به صورت خودسرانه و بجز تجویز پزشک خودداری کنید.
رژیم غذایی مادر و کنترل وزن مادر بسیار مهم و تاثیر گذار است. در نتیجه سعی کنید حتما از مواد غذایی مفید و سالم استفاده کنید. فراموش نکنیم که پدر نیز نقش مهمی در کاهش استرس مادر میتواند داشته باشد.