ریفلاکس ادراری (برگشت ادراری در کودکان)
ریفلاکس به معنی برگشت بوده و ریفلاکس ادراری یا ریفلاکس مثانه‌ای‌حالبی (VUR) به معنی برگشت ادرار از مثانه به سمت ساختارهای بالاتر از آن می‌باشد. حدود 1 تا 3 درصد از نوزادان و کودکان به این وضعیت مبتلا هستند که طی آن مقداری از ادرار آن‌ها پس از ورود به مثانه در جهت اشتباه جریان می‌یابد. ریفلاکس ابتدا به سمت حالب و سپس حتی به کلیه می‌تواند برسد.
مقدار ادراری که به سمت کلیه‌ها برمی‌گردد می‌تواند احتمال ابتلا به عفونت دستگاه ادراری (UTI) را افزایش دهد. عفونت ادراری که به کلیه‌ها می‌رسد می‌تواند باعث مشکلات سلامتی جدی شود. به همین دلیل تشخیص و پایش زودهنگام رفلاکس ادراری به‌خصوص در کودکان و درمان آن در صورت نیاز بسیار مهم است. دکتر آویشن محمدی، فوق تخصص نوزادان، به تشخیص سریع کودکان و درمان زودهنگام آن‌ها کمک می‌کند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد رفلاکس معده در کودکان مقاله” رفلاکس معده در نوزادان “مطالعه نمایید
علل ریفلاکس مثانه‌ای‌حالبی در کودکان، علائم، آزمایش‌های تشخیصی، درجه‌بندی و درمان آن
علل ریفلاکس مثانه‌ای‌حالبی در کودکان
علائم ریفلاکس مثانه‌ای‌حالبی
آزمایش‌های تشخیصی
درجه‌بندی
درمان ریفلاکس مثانه‌ای‌حالبی
علل ریفلاکس مثانه‌ای‌حالبی در کودکان
بیشتر کودکان مبتلابه ریفلاکس ادراری، با حالب غیرطبیعی متولد می‌شوند. به عبارتی، ریفلاکس اولیه دارند. در ریفلاکس اولیه، دریچه‌ی بین حالب و مثانه به‌خوبی بسته نمی‌شود و لذا مقداری ادرار به سمت کلیه‌ها بازمی‌گردد. محققان در حال مطالعه‌ی عوامل ارثی یا ژنتیکی (شرایط تولد کودکان) هستند که ممکن است علت اصلی آن باشند. بااین‌حال، علت اصلی ریفلاکس اولیه مشخص نیست.
مجاری ادراری کودک معمولاً یک خیابان یک‌طرفه است. ادرار از هر کلیه از طریق لوله‌هایی به نام حالب به پایین جریان می‌یابد. حالب‌ها از طریق مجرایی از عرض عضله‌ی مثانه با شیب مایل وارد مثانه می‌شوند که دریچه‌های یک‌طرفه‌ی خاصی ایجاد می‌کند. این دریچه‌ها از برگشت ادرار به کلیه‌ها جلوگیری می‌کنند.
در کودکان مبتلابه ریفلاکس، مجرای موجود در مثانه برای یک یا هر دو حالب ممکن است خیلی کوتاه باشد و دریچه را “نشتی” کند. همچنین گاهی شیب ورود حالب به مثانه ممکن است مایل نبوده، عمود باشد. این امر موجب برگشت ادرار از مثانه به سمت حالب می‌گردد. ریفلاکس ادراری همچنین می‌تواند بنا بر علل ثانویه‌ای نظیر سابقه‌ی جراحی، آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیرانه، لوله‌گذاری مجرای ادراری یا نظایر آن ایجادشده باشد که شایع نیستند.
علائم ریفلاکس مثانه‌ای‌حالبی
معمولاً تا زمانی که کودک به عفونت مجرای ادراری مبتلا نشود، علائمی ایجاد نمی‌کند. عفونت می‌تواند در مثانه یا کلیه باشد:
عفونت مثانه: این موارد شایع و آزاردهنده هستند، اما عفونت مثانه معمولاً برای سلامت طولانی‌مدت مضر نیست. علائم می‌تواند شامل تکرر ادرار یا درد همراه با ادرار باشد.
عفونت کلیه: ریفلاکس ادرار به سمت کلیه می‌تواند خطر عفونت کلیه (که پیلونفریت نیز نامیده میشود) را افزایش دهد، زیرا ادرار حامل میکروب‌ها می‌تواند به سمت کلیه برود. عفونت کلیه ممکن است علائم شدیدی در کودک ایجاد نماید، ازجمله تب بالا، لرز و کمردرد. عفونت ادراری کلیه می‌تواند باعث زخم‌شدن کلیه‌ها نیز گردد. در موارد نادر، حتی به فشارخون بالا یا کاهش عملکرد کلیه منجر میشود.
همچنین درصورتی‌که کودک دچار هیدرونفروز (تورم کلیه ناشی از تجمع مایعات) باشد، ممکن است پزشک به ریفلاکس ادراری مشکوک شود. این را می‌توان در سونوگرافی کلیه مشاهده نمود.
آزمایش‌های تشخیصی
آزمایش‌های مختلفی برای تشخیص ریفلاکس مثانه‌ای‌حالبی پیشنهاد می‌شوند:
سیستواورتروگرام دفع ادرار(VCUG) : در (۱) کودکی که یک‌بار عفونت ادراری و تب داشته باشد و سونوگرافی کلیه مشکلی را نشان دهد و (۲) یا نوزاد یا کودک خردسال زیر ۲ سال که ۲ بار یا بیشتر عفونت ادراری و تب داشته باشد، انجام میشود. در این آزمایش، یک لوله پلاستیکی نازک به نام کاتتر در مجرای ادرار قرار می‌گیرد و مثانه با مایع خاصی پر میشود که با اشعه‌ی ایکس قابل‌مشاهده است. این آزمایش دردناک نیست، اما ممکن است کودک در اثر گذاشتن کاتتر مثانه مقداری استرس و ناراحتی کوتاه‌مدت را تجربه کند. با پر شدن مثانه اشعه‌ی ایکس گرفته میشود و اگر مایع از حالب به سمت کلیه برود، ریفلاکس مثانه‌ای‌حالبی تشخیص می‌گردد.
سونوگرافی: این آزمایش از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از کلیه‌ها و مثانه‌ی کودک استفاده می‌کند. برای همه‌ی نوزادان و کودکان نوپا پس از اولین عفونت ادراری با تب توصیه میشود.
اسکن اسید دیمرکاپتوسوسینیک(DMSA) : اسکن DMSA می‌تواند جزئیات بیش‌تری در مورد اینکه آیا کلیه‌ها درنتیجه‌ی عفونت‌های ادراری کلیه‌ها اسکار ایجاد کرده‌اند یا خیر، ارائه نماید. درصورتی‌که کودکی مبتلابه عفونت ادراری و تب باشد، پزشک ممکن است آن را تجویز کند.
آزمایش خون: کراتینین عملکرد کلیه را اندازه‌گیری می‌کند. سطح کراتینین ممکن است در کودکی که کلیه‌های آسیب‌دیده دارد بسیار بالا باشد.
فشارخون: فشارخون باید حداقل سالی یک‌بار چک شود. کودکان مبتلابه مشکلات کلیوی بیشتر در معرض خطر ابتلا به فشارخون بالا هستند.
بیماری های کلیوی در نوزادان و کودکان چه علائمی دارند و روش های درمان آها چیست؟
درجه‌بندی
ریفلاکس ادراری بین ۱ (خفیف) تا 5 (بدترین) درجه‌بندی میشود و سطح شدت با جریان ادرار و میزان اتساع مرتبط، تعیین می‌گردد:
در ریفلاکس درجه‌یک، ادرار به یک یا هر دو حالب بازمی‌گردد، اما به کلیه نمی‌رسد.
در ریفلاکس درجه‌دو، ادرار به سمت کلیه جریان می‌یابد، اما باعث گشادشدن لگن کلیه نمی‌شود.
در ریفلاکس درجه سه، اتساع خفیف تا متوسط حالب و لگن چه کلیه وجود دارد.
در ریفلاکس درجه چهار، حالب، لگن‌چه‌ی کلیه و کالیس‌ها گشاد می‌شوند.
در ریفلاکس درجه پنج که شدید است، حالب‌ها، لگن کلیه و کالیس‌ها وجود دارد.
کودکانی که نمرات پایین‌تری (۱-۲) دارند، در اوایل دوران کودکی یافت می‌شوند و شانس خوبی برای رشد سریع آن در عرض 1 تا 5 سال دارند.
درمان ریفلاکس مثانه‌ای‌حالبی
درمان ریفلاکس ادراری بر اساس سن کودک، درجه‌ی ریفلاکس و حضور عفونت‌های ادراری انجام میشود. در بسیاری از موارد، ریفلاکس به‌خودی‌خود با افزایش سن بهتر میشود. رویکردهای درمانی عبارت‌اند از:
مشاهده: کودکان با درجات پایین‌تر ریفلاکس ممکن است تحت مراقبت پزشک خود با خیال راحت تحت نظر باشند. این کودکان به‌طور منظم پیگیری خواهند شد و برای اطمینان از رشد طبیعی کلیه‌ها آزمایش‌های تصویربرداری انجام می‌گیرد. این کودکان باید هرزمانی که دچار تب می‌شوند و هیچ دلیل دیگری برای تب وجود ندارد (مانند سرماخوردگی)، ادرارشان ازنظر عفونت آزمایش گردد.
آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیرانه: به برخی از کودکان (ریفلاکس ۳-۵) روزانه دوز کم آنتی‌بیوتیک داده میشود تا خطر ابتلا به عفونت ادراری را کاهش دهند.
جراحی: اگر شدید باشد و بهبود نیابد، یا اگر عفونت ادراری کلیه مکرر همراه با تب وجود داشته باشد، کودک ممکن است از جراحی که دریچه‌ی نشتی بین مثانه و حالب را رفع می‌کند، سود ببرد، نظیر کاشت مجدد حالب یا تزریق با روش آندوسکوپی.
این روش‌های رایج برای ریفلاکس ادراری، عموماً بسیار ایمن هستند و موفقیت بلندمدت عالی دارند.
ریفلاکس ادراری وضعیتی است که در آن ادرار از مثانه به سمت عقب به یک یا هر دو حالب و گاهی اوقات به کلیه‌ها جریان می‌یابد. این وضعیت بیشتر در نوزادان و کودکان خردسال شایع است. اکثر کودکان مشکلات طولانی‌مدت از ریفلاکس ندارند. درمان‌های متعدد و مؤثری نیز برای ریفلاکس وجود دارد. در مطب دکتر آویشن محمدی، متخصص اطفال و فوق تخصص نوزادان، بر اساس دستورالعمل‌های به‌روز پزشکی به مراقبت، پیگیری و درمان این بیماران پرداخته میشود.